B. Hamvaš: Jantra i apstrakcija


Pozorište, muzika i pesništvo svoj izvor nalaze u religioznom kultu. Poreklo slikarstva je u ovom smislu još nerazjašnjeno. Nastup apstraktne umetnosti pruža način za rešenje ovog pitanja. U arhajičnoj Indiji slika i skulptura bivali su meditativni objekti. Imamo dve skupine tog slikarstva i vajarstva: pratimu i jantru. Pratima je bila figurativna, jantra apstraktna. Pratima je predočavala božanstvo. Takvo je bilo i predstavljanje grčkog Zevsa: glavno božanstvo, sa gromom u ruci, hrastom pored sebe, orlom pod nogama – simboli božanskih atributa. Bezbroj ovakvih slika nalazili smo u Kini, u Egiptu, u Meksiku, u Peru-u. Prva slika je bila slika božanstva. Zato su na Istoku, poglavito na Tibetu, napisali i tekst na sliku, takozvanu mantru. Čovek je seo pred sliku, pročitao mantru, pogled upro na božanstvo, i meditirao. Kasnije smo, u Vizantiji i u Rusiji, pratimu prepoznali pod nazivom ikona. Njen sekularizovani moderni oblik je ikona držana u molitveniku. Evo: predak slikarstva je religiozni kult. Međutim, čovek uz pomoć slike verne prirodi neke povezanosti nije mogao da razume. Za to je bila potrebna apstraktnija umetnost. Slika ili skulptura koja svesno ostaje udaljena od prirode. U arhajičnoj Indiji kultnu sliku koja religioznom meditantu nije predočavala božanstvo, nego apstraktna obličja, nazivali su – jantra. Tibetanski, kineski i hinduistički manastiri prepuni su ovakvih jantri: crtaju tro- četvoro- petougaonike u svojstvenim varijacijama, u neobičnim bojama, pravilnih i nepravilnih oblika. Pratima je meditativni objekat za običnog, a jantra za višezahtevnijeg, zadubljenijeg vernika. Jantra grčkih Pitagorejaca bila je pravougaoni trougao: na ovaj oblik su u svojoj meditaciji uspevali sagraditi celu svoju aritmetiku, kosmogoniju, moral, estetiku, državnu teoriju i eskatologiju. Mnogo lakše možemo razumeti apstraktnu umetnost ako znamo da je zapravo bila praforma slikarstva i vajarstva. I Hornes (Hoernes) primećuje: problem nije geometrička, nego naturalistička umetnost, jer je geometrička bila svuda data. Istorija umetnosti je potvrdila da je geometrička umetnost prethodnica naturalističke umetnosti. Njen nastup je dakle posebno opravdan danas, kada iznova stojimo pred praproblemima. „Nonfigurativna“ slika ostaje nerazumljiva samo u očima onog posmatrača koji ne shvata da delo, kakvo je drevna i istočna jantra, prerasta realno prikazivanje; ona je napravljena za modernog čoveka koji se našao pred starim preoblemima, sa onim tako jedva svesnim ciljem da bude podstrekač, pokretač, središnja tačka, subjekat i objekat nove spiritualne koncentracije. Moramo da prihvatimo sledeću činjenicu: Istok je najdublju introspekciju izazvao apstraktnim slikarstvom. 


Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Marina Abramović - Walk Through Walls (excerpt)

Image
Once I was a postwoman. Not for very long, though. None of us had wanted to go back to Belgrade when the festival was over, but in order to stay in Edinburgh, we had to find work. So I got a job as a mail lady. I was excited about my new job, but after a few exhausting days of walking around the city, often lost and not speaking the language very well, I decided to only deliver the envelopes with nice handwritten addresses and throw out everything else—especially the bills. My supervisor asked me to return my uniform. That was that for postal work. Then Demarco asked me if I knew anything about interior design. “Of course,” I said. Of course I knew nothing. He took me to an architectural firm and introduced me to one of the principals. “We are designing a dining room for a luxury cruise ship,” the guy said. “Can you give us your input?” I reported for work the next morning. The first thing I did was to take a pile of white paper and draw a closely spaced grid on each sheet. I...
Keep reading

Ariana Huffington - Maria Callas (part I)

Image
(1923-1941) Maria's fighting instinct beginning to assert itself, but it was still her mother who was the force driving her on. Evangelia’s head may have been in the clouds about her daughter’s prospects, and her heart nowhere in evidence, but her feet were solidly on the ground. The conclusion she reached in the last days of 1936 was that, if Maria was to have the teachers and training she would need for the career Evangelia dreamed of, they would have to return to Greece. There, with her family’s musical connections and without her husband’s constant objections, she could dedicate herself even more thoroughly to the polishing of the treasure she was convinced she held in her hands. However logical the arguments in favor of leaving for Greece, the arguments against the move were equally compelling. In the end it was not logic, but instinct that resolved Evangelia’s dilemma. She had a dream in which her father—the figure who from her childhood had been most irrevocably associat...
Read more

Sreten Petrović: Mit, religija i umetnost

Image
Kada je Ernst Bloh sa najdubljim filozofskim uverenjem rekao da „nema umetnosti bez mitološkog tla, i nikada je neće biti bez nekog verovanja”, dodavši da je mit trajni izvor i iskon umetnosti? [1], on je time potcrtao privrženost Šelingovoj metafizici i romantičkoj ideji njegove Filozofije umetnosti i Filozofije mitologije, da je mit osnov i inspiracija umetnosti.  Prva polovina XIX veka u znaku je obnovljenog interesa za mitologiju i umetnost, što je posledica novih duhovnih okolnosti, u kojima se uz uspon i obogotvoravanje nauke a sa njom i nove vere u istorijski napredak koji se oslanja na tehniku, shvatilo da se nikakav pomak u budućnosti ne može učiniti na štetu tradicije i vrednosti duha koje su položene u prošlim vekovima. Zahvaljujući romantičkom poletu, shvaćena je na pravi način ideja o neophodnosti očuvanja ravnoteže između sadašnjosti i prošlosti, na kojoj je kao na epohalnom projektu, samo koju deceniju ranije, istrajavao Ž. Ž. Ruso, ustajući protiv optimistički...
Read more